April 2025
7 cruciale onderdelen van een goed werkende afleverset
Wie voor de warmte in huis afhankelijk is van stads- of blokverwarming, is gebaat bij een goed functionerende afleverset. Dat betekent onder meer dat deze efficiënt moet werken, en het liefst natuurlijk zo lang mogelijk. Welke componenten hebben hier invloed op? En waarmee moet je als installateur rekening houden om deze componenten zo goed mogelijk toe te passen?
In dit artikel lichten we zeven componenten uit die bepalend zijn voor een goed functionerende afleverset en daarmee voor de efficiëntie van het verwarminsgssysteem. Vooraf is het goed om een onderscheid te maken tussen de verschillende soorten afleversets. Elke set werkt namelijk net iets anders en de aanwezige componenten zijn hierdoor ook verschillend.
Ten eerste is er het onderscheid tussen mechanische en elektronische afleversets. Een mechanisch systeem werkt eenvoudiger, via mechanische componenten, zoals mechanische regelkleppen. Elektronische afleversets werken met elektronische regelingen en sensoren en bieden meer mogelijkheden voor het efficiënt overdragen van de energie.
Daarnaast zijn er directe en indirecte afleversets. Bij een direct systeem stroomt het verwarmingswater direct van de centrale opwekker naar de binnenhuisinstallatie. Dit leidt tot minder warmteverlies en is over het algemeen goedkoper dan een indirect systeem. Wanneer er geen grote statische druk optreedt, is het mogelijk om een directe afleverset toe te passen. Is het nodig om de binnenhuisinstallatie te beschermen tegen een hoge statische druk, zoals bij hoogbouw vaak het geval is, dan pas je doorgaans een indirecte afleverset toe. Hierbij maak je een hydraulische scheiding: naast een warmtewisselaar voor sanitair water, pas je een tweede warmtewisselaar toe voor verwarmingswater.
1. Warmtewisselaar
De warmtewisselaar is een cruciaal onderdeel van de afleverset. Deze zorgt voor de warmteoverdracht tussen het distributienet en de binnenhuisinstallatie. Zeker in een indirect systeem heeft de dimensionering van de warmtewisselaar dan ook een behoorlijke impact op het rendement van het gehele systeem. Het gaat dan specifiek over de warmtewisselaar voor warmtapwater. Bij de berekening neem je de zomersituatie als uitgangspunt: wat is je opwekker en welke temperaturen zijn daarmee in de zomer beschikbaar? Voor het rendement van het systeem is het vooral belangrijk dat de retourtemperatuur naar de opwekker zo laag mogelijk is. Hoe lager deze retourtemperatuur, hoe hoger het rendement waarmee het systeem werkt.
In Nederland komen veelal directe systemen voor, die de warmte vanuit de centrale opwekker direct doorgeven aan de binnenhuisinstallatie. Een cv-expansievat in de binnenhuisinstallatie is dan niet nodig, omdat expansievoorzieningen collectief kunnen worden geïnstalleerd. Maar steeds vaker, zeker bij hoogbouw, is het nodig om de binnenhuisinstallatie te beschermen tegen een te hoge waterdruk. En in woningen met vloerverwarming moet de afleverset de temperaturen kunnen verlagen, wanneer de opwekker hoge temperaturen levert. Dit zijn de gevallen waarin je een indirect systeem toepast.
2. (Elektrische) doorstromer
Sommige afleversystemen werken met een (elektrische) doorstromer. Deze dient dan voor de naverwarming van het warmtapwater, zodat dit niet onder een vooraf ingestelde temperatuur komt. Een afleverset met (elektrische) doorstromer kan ook voordelen hebben voor het rendement van het systeem. De doorstromer verwarmt het water namelijk alleen wanneer hier vraag naar is. Je bespaart dus energie, doordat er geen constante hoge temperatuur nodig is vanuit het centrale warmte leverende net. Let er wel op dat voor deze toepassing een groot elektrisch aansluitvermogen nodig is.
3. Tweewegregelafsluiter
Voor een efficiënte werking is het belangrijk dat een systeem zo weinig mogelijk water verplaatst. Daarnaast moet het water dat het verplaatst, zo veel mogelijk afkoelen. Zoals gezegd: hoe lager de retourtemperatuur, hoe efficiënter de opwekker kan werken. De tweewegregelafsluiter, ook wel tweewegklep, is de component in de afleverset die dit regelt. Door deze juist af te stellen, zorg je dat er niet meer dan het benodigde debiet door het systeem stroomt. Dat voorkomt dus energieverlies.
De drukverschillen die in de praktijk voorkomen, variëren tussen de 50 en 200 kPa. Wanneer je een afleverset selecteert, moet je dus zorgen dat deze geschikt is voor deze drukken. Of deze geschikt is, is afhankelijk van de ingebouwde tweewegregelafsluiter.
4. Circulatiepomp
In sommige afleversets is een circulatiepomp ingebouwd. Bij indirecte systemen is dit altijd het geval. Door de hydraulische scheiding is deze nodig om het verwarmingswater in de binnenhuisinstallatie te laten circuleren. In directe afleversets is een drukverschilregelklep vaak al voldoende, maar soms vind je ook hier een pomp. De meeste moderne pompen werken efficiënter dan voorheen, omdat ze hun snelheid automatisch aanpassen aan de informatie die ze uit het systeem kunnen lezen.
De selectie van de circulatiepomp is belangrijk voor een goede werking van het systeem. Twee factoren die van belang zijn, zijn de opvoerhoogte en het debiet. Een goede berekening van de pompcapaciteit moet zorgen dat het systeem overal voldoende wordt verwarmd. Meestal gaat dit goed, maar in de praktijk komt het soms voor dat installateurs de opvoerhoogte van de pomp verhogen, zonder rekening te houden met de gevolgen voor het debiet. Houd dus altijd de balans tussen deze twee factoren in de gaten.
5. Drukverschilregelaar
De drukverschillen in een systeem zijn een belangrijke factor als het gaat om efficiëntie. Directe afleversets bevatten daarom een drukverschilregelaar. Deze zorgt voor een constant en vooraf ingesteld drukverschil tussen het aanvoer- en retourwater. Dit zorgt dat andere regelcomponenten, zoals thermostaatkranen en tweewegkleppen, goed kunnen functioneren. Daarmee voorkom je dus dat er te veel of te weinig water naar bepaalde verwarmingslichamen stroomt. Hoe groot dit drukverschil moet zijn, is afhankelijk van de weerstanden in de binnenhuisinstallatie.
Voor een optimale waterzijdige balans en een efficiënte warmteoverdracht, is ook goed inregelen essentieel. Een slecht ingeregelde thermostatische bypassvoorziening in het warmtedistributienet heeft een grote negatieve impact op het systeemrendement, doordat er onnodig water circuleert zonder dat het warmte afgeeft. Bovendien kan slecht inregelen leiden tot een te hoge retourtemperatuur. Dit zorgt niet alleen voor een minder efficiënt systeem; er kan ook kalk ontstaan, wat er weer toe leidt dat componenten niet goed meer kunnen bewegen.
6. Vuilfilter
Als er veel vuil in een systeem zit, kan dit de efficiënte werking belemmeren. Juist omdat bepaalde componenten in een afleverset steeds nauwkeuriger werken, zijn deze ook gevoeliger. Vervuiling zorgt er bijvoorbeeld voor dat deze onderdelen minder goed werken, waardoor extra thermische verliezen optreden en minder warmteoverdracht kan plaatsvinden. Om dit te voorkomen, bevatten de meeste afleversets een vuilfilter. Vaak is dit een zeeffilter dat het vuil opvangt en daarmee de andere componenten en de binnenhuisinstallatie beschermt tegen vuilkorrels.
Maar een vuilfilter alleen is niet altijd genoeg. Het houdt de kleinste, soms magnetische vuildeeltjes (magnetiet) namelijk niet tegen. Om de waterkwaliteit optimaal te houden, kan het daarom verstandig zijn om ook een aparte magnetische vuilafscheider in het systeem te plaatsen. Deze vangt ook zoveel mogelijk kleine vuildeeltjes en magnetiet op. Daarnaast is het voor een efficiënte werking belangrijk om lucht uit het systeem te verwijderen. Hiervoor pas je een luchtafscheider toe. Zowel goede ontluchting als de juiste waterkwaliteit is essentieel voor het optimaal en efficiënt functioneren van het systeem.
7. Isolatie
Veel moderne afleversets bevatten al, tot op zekere hoogte, een isolerende mantel of omhulsel. Toch kan extra isolatie – zeker bij de levering van hoge temperaturen – soms noodzakelijk zijn. Dat is vooral het geval wanneer afleversets in kleine technische ruimtes of schachten worden geplaatst, waarin ook koude drinkwaterleidingen lopen. Het warmteverlies van een afleverset is vanuit energetisch oogpunt misschien geen groot probleem, omdat de warmte in de woning blijft. Maar ongewenst warmteverlies kan wel een gevaar opleveren voor legionellagroei in het drinkwatersysteem. Koudwaterleidingen kunnen door die verliezen ongewenst opwarmen. Ook kunnen afleversets die in de zomermaanden veel warmte verliezen tot ongewenste opwarming in een woning leiden, wat tot een oncomfortabele binnentemperatuur leidt.
Dit artikel kwam tot stand met medewerking van Caleffi Hydronic Solutions, Fortes Energy Systems en Stiebel
Tekst: Lars van Mil
Fotografie: Jan Reinier van der Vliet, Fortes, Stiebel Eltron, Clage
Lees meer artikelen in het dossier Verwarming